Os verbos en amhárico
A morfoloxía verbal é un dos aspectos máis complexos da gramática amhárica (e, en xeral, das linguas semíticas).
Na conxugación verbal, unicamente permanecen constantes as consoantes do radical (típicamente, tres consoantes). A presenza e posición das vogais varían dunhas formas a outras, dependendo tamén do tipo de verbo.
Atendendo a súa conxugación existen tres tipos básicos de verbos. Na taboa seguinte vemos como cambia o forma do verbo en cada tempo (cítase a 3ª persoa singular masculino se hai variación de persoa; para referirmonos a todo o verbo utilizaremos o perfecto ou o infinitivo).
Tipo A | Tipo B | Tipo C | |
Perfecto: | ሰበረ säbbär-ä 'rompeu' | ፈለገ fälläg-ä 'dividiu' | [+ማረከ +]marräk-ä 'apresou' |
Imperfecto: | ይሰብር yï-säbr 'rompe' | ይፈልግ yï-fällïg | ይማርክ yï-marrïk |
Iusivo: | ይስበር yï-sbär 'que rompa' | ይፈልግ yï-fällïg | ይማርክ yï-mark |
Imperativo: | ስበር sïbär 'rompe!' | ፈልግ fallïg | ማርክ mark |
Xerundio: | ሰብሮ säbr-o ' ''rompendo' | ፈልጎ fällïg-o | ማርኮ mark-o |
Participio: | ሰባሪ säbar-i 'roto' | ፈላጊ fällag-i | ማራኪ marak-i |
Infinitivo: | መስበር ma-sbär 'romper' | መፈለግ mä-fälläg 'dividir' | መማረክ mä-maräk 'apresar' |
Os morfemas de persoa, número e xénero engádense a eses radicais: sufixos no caso do Perfecto e do Xerundio, e prefixos para o Imperfecto e o Iusivo:
Perfecto | Imperfecto | Iusivo | Xerundio | |
1sg | -ku, -hu | ï- | lï- | -e |
2sg.msc | -k , -h | tï- | -äh | |
2sg.fem | -sh | tï-… -i | -äsh | |
3sg.msc | -ä | yï- | yï- | -o |
3sg.fem | -äčč | tï- | tï- | -a |
1pl. | -(ï)n | ïn(nï)- | ïn(nï)- | -än |
2pl | -äččhu | tï-…-u | -aččhu | |
3pl | -u | yï-…-u | yï-…-u | -äw |
Exemplos:
- ሰበርክ säbbar-k [Perf-2sg.msc] 'rompiches'
- ትፈልግ tï-fallïg [3sg.fem-Imperf] 'divide (ela)'
- እንማርክ ïnnï-mark [1pl-iusivo] 'apresemos'
Ao resultado aínda se lle poden engadir outros formas prefixadas ou sufixadas:
- O imperfecto 'composto' e o xerundio 'composto' fórmanse sufixando o verbo አለ alla 'ser':
Ex: ትሰብራለች tï-säbr-all-äčč [3sg.fem-imperf-alla-3sg.fem] 'rompe (ela)' - A negación fórmase co prefixo አል al- (no perfecto) ou አ a- (no imperfecto) e co sufixo ም -m.
Ex: አልሰበሩም al-säbbär-u-m [neg-perf-3pl-neg] 'non romperon' - Os verbos transitivos poden engadir un sufixo persoal obxecto, despois das terminacións do suxeito (e antes do auxiliar አለ).
Ex: ስበረው säbbär-ä-w [perf-3sg.msc-Obx.3sg.msc] 'rompeuno' - As construcións relativas fórmanse prefixando o verbo ይ yä- (perfecto) ou ይም yämm- / እም ïmm- (imperfecto).
Ex: የሰበረ yä-säbbär-ä [Rel-perf-3sg.msc] '(o) que rompeu' - Outras construcións subordinadas levan no verbo prefixos (equivalentes ás nosas conxuncións) como ስ sï- 'mentres', በ/ብ bä/bï- 'se, cando', ል lï- 'para', እንድ ïndï- 'mentres, como, para', እስክ ïskï- 'para', etc.
Ex: በሰበረ bä-säbbär-ä [cando-perf-3sg.msc] 'cando rompeu'