Modo
As distincións de modo vincúlanse coa consistencia que o falante atribúe o seu enunciado. as afirmacións exprésanse no modo indicativo (akun "cheguei); as suposicións en subxuntivo (akuli " se chego"); o desexo ou esperanza, rogo ou orde e mandato exprésase en imperativo ou volitivo (lape " que morra").
Hai tres modos: indicativo, subxuntivo e imperativo.
Prefixos modais
En Mapudungun hai tres modais:
Kim- "saber",küpa- "querer" e pepi- "poder".
Estes prefíxanse a unha raíz verbal ou a un tema complexo.
Prefixación a unha raíz verbal: rüngkü "saltar" e ao engadirlle o modal Kim-rüngkü adopta o seguinte significado: saber saltar.
Un caso de prefixación a un tema sería o seguinte: pepitrepel ( poder espertar a alguen) o modal pepi- engádese ao tema trepel ( espertar a alguen), de "trepe" (espertar) e -l transitivizador.
Outros morfemas modais
A Implicatura Rota.(IR)
Márcase co sufixo -fu e indica que o resultado esperado non ocurre:
Umawtu- | fu- | y | tati | pichi | wentru |
durmir- | IR- | IND | ART | pequeno | home |
=O neno quería durmir (pero non podía)
A forma a-fu.
A conbinación do sufixo -fu (implicatura rota) e o marcador de futuro -a resultan en oracións condicionais contrafactuais (irreais):
Elu- | a- | fu- | i- | ñ | ko |
dar - | FUT- | RI- | DIR- | 1sg | auga |
=Daríalle auga
Esta combinación pode usarse para facer peticións educadas ou ofrecimentos:
Pichin | kofke- | tu - | a - | fu- | y - | mi? |
pequeno | pan - | TU- | FUT- | RI- | IND- | 2sg |
=Gustaríache un pouco de pan?