Tipoloxía morfolóxica

No pasado tivo diversas clasificacións, pero hoxe clasifícase como unha lingua polisintética aglutinante, seguindo o modelo de tipoloxía morfolóxica proposto por Comrie. O termo polisintético aglutinante, maniféstase en que, por unha banda, o verbo mapuche ten unha constitución interna complexa, é dicir, está formado por unha serie de elementos significativos que se combinan nunha orde altamente regulada (polisíntese). Por outra banda, os compoñentes teñen unha identidade formal propia, ben definida e constante, e polo tanto, claramente segmentables (aglutinación).

Exemplo:

Rüngkükonfemtuaymi: "inmediatamente saltarás cara dentro, de volta ó punto de orixe"

rünkgü -kon -fem -tu -a -y -m -i
saltar dentro inmediatamente reversivo futuro indicativo 2ª Sg


  • rüngkü: "saltar"
  • kon: "dentro"
    • rüngkükon: "saltar cara dentro"
  • fem: "inmediatamente"
    • rüngkükonfem: "saltar cara dentro inmediatamente"
  • tu: "houbo precisamente un salto cara fóra"
    • rüngkükonfemtu: "saltar cara dentro inmediatemente regresando ao punto de orixe"
  • a: marca de futuro
  • y: enunciado non hipotético
  • m: segunda persoa
  • i: singular

A polisíntese é universal nos verbos, onde se manifesta na súa forma máis complexa e produtiva. Nos substantivos e adxectivos aparece limitada e restrinxida. Aínda así, cada vez que hai polisíntese, o grao de aglutinación manténse máis ou menos constante.

Un exemplo de palabra polimorfémica é: Kutranforo: adoecido dos dentes

  • kutran: "enfermo", "doente", "adoecido"
  • foro: "dente(s)"

Estas palabras poden aparecer incorporadas como compoñente no interior dunha forma verbal, o que dende a clasificación tipolóxica se coñece como "incorporación".

Por exemplo: kutranfororkey: "dicen que estaba adoecido dos dentes"

Kutran -foro -rke -y
doente dente disque INDICATIVO

Neste caso kutranforo aparece aglutinado cos compoñentes -rke e y, que non son palabras da lingua senón sufixos verbais. No mapudungun a presenza de prefixos é excepcional.