Orde de constituíntes
SVO
-> Exemplo:
Maria | o-jogua | chipa | kuehe |
María | 3ª-comprar | chipa | onte |
"María comprou chipa onte"
Pero tamén se admiten outras ordes, xa que a ordenación de constituíntes pode alterarse con bastante liberdade:
-> Exemplo:
kuehe | o-jogua | Maria | chipa |
onte | 3ª-comprar | María | chipa |
"Onte comprou María chipa
En xeral, o obxecto vai case sempre posposto ao verbo. O suxeito, cambio ten unha posición máis variable no discurso.
O sintagma nominal: orde
A ordenación do sintagma nominal corresponde ao seguinte modelo: DET NUC MOD
-> Exemplos:
- che sy "a miña nai"
- ajaka pyahu "canasto novo"
Oracións de relativo: orde
Os oracións de relativo seguen tamén ao nome do que dependen, igual que os adxectivos que modifican aos nomes:
-> Exemplo:
NUC | MOD | |
Mba'asy | re-rekó-va | i-vaí |
enfermidade | 2sg-ter-rel.pres | 3ª-ser mala |
"A enfermidade que tes é mala"
Outros modificadores do nome
- Sintagmas que indican posesión alienable ou inalienable: seguen a orde 'MOD(posuídor)-NUC(cousa posuída)'.
Esta ordenación non se corresponde coa orde VO, a orde esperada sería NUC MOD <-> posuídor-cousa posuída
yvyra | rogue |
árbore | follas |
"As follas da árbore"
- Sintagmas que indican materia ou procedencia: pospóñense ao núcleo: NUC - MOD(MATERIA/PROCEDENCIA)
-> Exemplo:
pohã | ka'aguy |
remedio | bosque |
"Menciña do bosque"
Adposicións
O guaraní é unha lingua postposicional, tende a situar os afixos despois dos núcleos e non ten preposicións, como esperaríamos da orde VO. Esta situación débese a que as linguas en xeral mostran rasgos tipolóxicos mixtos, non se adscriben perfectamente a un único tipo, senón que incorporan características de varios.
-> Exemplo:
óga- | gui |
casa | de |
"De casa"
Conxuncións subordinantes
As conxuncións subordinantes tamén se pospoñen ao verbo, mantendo o seu carácter de lingua postposicional.
-> Exemplo:
nd-o-japó-i | o-i-kuaa-'ŷ | rehe |
neg.3ª-facer-neg. | 3ª-v.tem.-saber-neg. | porque |
"Non o fai porque non sabe"