Vogais

O sistema vogálico do guaraní está composto por seis vogais orais e seis vogais nasais.

VOGAIS ORAIS:

Anterior Central Posterior
Pechada /i/ /ɨ/* /u/
Media /e/ /o/
Aberta /a/

VOGAIS NASAIS:

Anterior Central Posterior
Pechada /ĩ/ /nɨ/ /ũ/
Media /ẽ/ /õ/
Aberta /ã/

Consoantes

O sistema consonántico tamén diferencia sonidos orais de nasais. Dentro deste paradigma inclúese o puso ('), marca que ten carácter fonemático.

Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalveolar Palatal Velar Glotal
Oclusiva p t k ʔ
Fricativa v s ∫ ɣ h
Africada ʤ
Nasalizada oclusiva mb nt nd ŋ
Nasalizada fricativa nɣ
Nasal m n ɲ
Vibrante múltiple r
Vibrante simple ɹ
Lateral l


Ortografía

As grafías máis características do guaraní teñen a seguinte representación fonética:

  • ch [ʃ] equivale á realización do ch francés ou do sh inglés.
  • g [Ɣ] é fricativo.
  • ng [nɣ] articúlase como o g, pero nasalizado.
  • h [h] é unha consoante glotal aspirada similar ao h do inglés.
  • j [dʒ] realízase como o j do inglés.
  • mb [mb] oclusivo nasalizado.
  • nd [nd] oclusivo nasalizado.
  • nt [nt] oclusivo nasalizado.
  • ng [ŋ] oclusivo nasalizado.
  • rr [r] vibrante múltiple, reservada para as onomatopeias.
  • r [ɹ] vibrante simple.
  • v [v] labiodental.
  • y [ɨ] vogal gutural alta, central e non redondeada.
  • (') [ʔ] glotal intervocálica que supón a interrupción do son.

Os dous sistemas gráficos

A lingua guaraní dispón de dous sistemas de representación:

  • O sistema "tradicional": recomendado pola sociedade literaria "Cultura guaraní". Debido á utilización deste sistema pola maioría dos escritores, considérase unha representación gráfica prestixiosa. Baséase na grafía do español.
  • O sistema "científico": foi proposto por lingüistas para facilitar a ensinanza e aprendizaxe. Baséase no alfabeto aprobado no Primer Congreso sobre Lengua Guaraní-Tupí (Montevideo, 1950). Este alfabeto é o que se emprega oficialmente na ensinanza en Paraguay.
Vogais Consonantes
Alfabeto "tradicional" /a, e, i, o, u, y; ã, ẽ, ĩ, õ, ũ, ny / /mb, c, ch, nd, g, h, k, l, m, n, ñ, p, r, s, t, v, y/
Alfabeto "científico" /a, e, i, o, u, y; ã, ẽ, ĩ, õ, ũ, ny / /ch, g, ng, h, j, k, l, m, mb, n, nd, ng, nt, ñ, p, r, rr, s, v, (')/

As principais diferencias entre os dous alfabetos poden verse no seguinte cadro:

Alfabeto "tradicional" Alfabeto "científico"
ni; Y
ca, co, cu K
que, qui ~ ke, ki K
h ~ (') (')
jh ~ h h
b ~ v v
y j
ng ng ~ ng

Rasgos suprasegmentais

O guaraní ten acento tónico e tonal. A maioría das palabras son agudas e non levan acento gráfico. O acento gráfico inclúese nos seguintes casos:

  • Cando a palabra non é aguda.
  • Cando unha palabra deixa de ser aguda por adición de sufixos.

Se o acento tónico recae sobre unha vogal nasal, sustitúese pola tilde nasal.

As raíces guaraníes son sempre tónicas; sen embargo, os sufixos flexivos e as postposicións monosilábicas non o son.

A estrutura silábica do guaraní é aberta (C)V(V).

O proceso de nasalización é moi común, dáse nas sílabas adxacentes a outra nasal (isto é, que posúe algún elemento nasal, quer vocálico, quer consonántico). Isto motiva a existencia de alomorfos condicionados fonolóxicamente: óga-pe ‘na casa’ / ñú-me ‘no campo’