⚠ (:searchbox:)

Diatese

Pasiva

O māori, como outras linguas nominativo-acusativas, ten unha estratexia que permite ao obxecto directo pasar a ser o suxeito da cláusula. Consiste en engadir sufixos ao verbo, os seus modificadores léxicos e particulas de modo e introducir o suxeito da correspondente activa coa preposición e.
Exemplos:

Kei.te	kai	te	kurī	i	te	ika	>	Kei.te	kai-nga	te	ika	e	te	kurī
PRES.PROG	comer	DEF.SG	can	ACUS	DEF.SG	peixe		PRES.PROG	comer+PASI	DEF.SG	peixe	AX	DEF.SG	can
PRED		SUX		OBX DIR				PRED		SUX		COM AX
'O can está a comer o peixe'								'O peixe está a ser comido polo can'

E	mōhio-tia	whānui-tia	ana	tēnā	waiata
PROG	coñecer+PASI	amplo+PASI	PROG	DEM.SG	canción
PRED				SUX
'Esa canción é amplamente coñecida'

O sufixo de pasiva normalmente non se engade ao verbo e os seus modificadores se a partícula de tempo e aspecto é me, e tampouco cos verbos waiho 'deixar', hōmai 'dar' e hoatu 'regalar'.
Exemplo:

Me	tuku	mai	ngā	tono	i	te	1	o	Ākuhata
	enviar	DIR	DEF.PL	solicitudes	PREP	DEF.SG	1	de	Agosto
'As solicitudes teñen que ser enviadas o 1 de agosto'

A lectura de ngā tono como paciente é a mais normal.

Os nomes poden levar o sufixo da pasiva para crea o significado 'volverse + NOME.
Exemplo:

I	kōhatu-ngia	a	Pānia
PAS.AOR	pedra+PASI	A.P	Pānia
PRED		SUX
'Pānia converteuse en pedra'

Para os usos da voz pasiva en imperativo ver aquí.

Incorporación

En māori é bastante frecuente a incorporación do obxecto nas frases verbais dos verbos transitivos en voz activa. O obxecto engádese entre o núcleo e as partículas pospostas da frase verbal, sen necesidade de determinates ou preposicións, e serve de modificador do verbo dentro da frase.
Exemplo:

Kei.te	hanga	whare	rātou	mō	rātou
PRES.PROG	construír	casa	3PL	PREP	3PL
'Eles estanse a construír unha casa'
lit. 'Eles están a construír-casa para eles'						(H. p. 12)

Diátese causativa

Para isto tense que modificar o verbo afixándolle o prefixo causativo whaka-, desta maneira o suxeito pasa a ser o obxecto directo e aparece o causante como suxeito.
Exemplo:

Kei.te	ako	rātou	>	Kei.te	whaka-ako	ia	i	a	rātou
PRES.PROG	aprender	3PL		PRES.PROG	CAUS+aprender	3SG	ACUS	A.P	3PL
PRED		SUX		PRED		SUX	OBX DIR
'Eles están aprendendo'				'El estálles a ensinar a eles'

Expresión de funcións informativas

Anteposición do suxeito

A anteposición do suxeito constrúese introducíndoo coa partícula ko.
Exemplo:

E	horoi	ana	a	Mere	i	ngā	rīhi	>	Ko	Mere	e	horoi	ana	i	ngā	rīhi
PROG	lavar	PROG	A.P	Mere	ACUS	DEF.PL	pratos		PREP	Mere	PROG	lavar	PROG	ACUS	DEF.PL	pratos
PRED			SUX		OBX DIR				SUX		PRED			OBX DIR
'Mere está a lavar a louza'									'É Mere quen está a lavar a louza'

Esta estrutura pode ter dúas entonacións diferentes con cadansúa lectura. Se o suxeito anteposto leva a acentuación principal está focalizado e tradúcese igual ca no exemplo, pero se é a frase verbal quen leva a acentuación principal o suxeito é o tema, especialmente se é un tema novo ou contrastivo, e a tradución sería 'Falando de Mere, ela e está a lavar a louza'. Estas dúas posibilidades teñen construcións negativas que as diferencian:
A focalización do suxeito pódese negar ao engadir ehara ao comezo da oración.
Exemplo:

Ehara	ko	Mere	e	horoi	ana	i	ngā	rīhi
NEG	PREP	Mere	PROG	lavar	PROG	ACUS	DEF.PL	pratos
'Non é Mere quen está a lavar a louza'

En cambio, para o suxeito anteposto que funciona como tema, engádese kāore antes da frase verbal. Exemplo:

Ko	Mere	kāore	e	horoi	ana	i	ngā	rīhi
PREP	Mere	NEG	PROG	lavar	PROG	ACUS	DEF.PL	pratos
'Falando de Mere, non está a lavar a louza, (está a facer outra cousa)'

Enfatización do actor

As linguas polinesias orientais teñen unha construción peculiar chamada enfatización do actor. En māori consiste en colocar o axente no iinicio da cláusula marcado con nā ou mā segundo sexa pasado ou futuro, un frase verbal coas partículas i para o pasado ou e para o futuro e o paciente como suxeito.
Exemplos:

Nā	Pita	i	whaka-reri	ngā	kai
PREP	Pita	PAS	CAUS+preparado	DEF.PL	comida
'Foi Pita quen preparou a comida'

Mā	Pita	e	whaka-reri	ngā	kai
PREP	Pita	FUT	CAUS+preparado	DEF.PL	comida
'É Pita quen vai preparar a comida'

Nesta construción é posible a inversión da orde da frase verbal e do suxeito, especialmente se o suxeito é relativamente curto.
Exemplo:

Nā	Pita	ngā	kai	i	whaka-reri
PREP	Pita	DEF.PL	comida	PAS	CAUS+preparado

A forma negativa deste tipo de construción é igual que a normal pero coa palabra ehara ao principio da cláusula, normalmente nā múdase por i cando segue a ehara.
Exemplo:

Ehara	i	a	Pita	i	whaka-reri	ngā	kai
NEG	PREP	A.P	Pita	PAS	CAUS+preparado	DEF.PL	comida
'Non foi Pita quen preparou a comida'

Anteposición de adxuntos

Do mesmo xeito que o suxeito e o axente, os complementos circunstanciais tamén se poden antepoñer á frase verbal para focalizalos ou marcalos como tema. Os circunstanciais que poden aparecer en posición inicial da cláusula son: os de tempo, causa, os de medios e menos frecuentemente os de lugar.

COMPLEMENTOS DE TEMPO

Teñen dous patróns de estruturas:

1. A primeira ten como función a focalización do complemento de tempo. Para o pasado, o adxunto anteposto introdúcese coa preposicón nō, o verbo leva de partícula de tempo e aspecto i e a partícula anafórica posposta ai.
Exemplo:

Nō	tērā	Rāhoroi	rātou	i	tae	mai	ai
PREP	DEM.SG	sábado	3PL	PAS	chegar	DIR	PAR.ANAF
CIRC TEMP			SUX	PRED
'Foi o sábado pasado cando eles chegaron aquí'

No futuro o complemento de tempo vai introducido pola preposición ā, a frase verbal non ten partícula de tempo e aspecto e leva a partícula anafórica ai.
Exemplo:

Ā	tērā	Rāhoroi	rātou	Ø	tae	mai	ai
PREP	DEM.SG	sábado	3PL	FUT	chegar	DIR	PAR.ANAF
CIRC TEMP			SUX	PRED
'Será o sábado que ven cando eles van chegar aquí'

2. A segunda ten funcións discursivas, presenta o complemento de tempo como tema. Constrúese tamén coa preposición ā, preo é compatible con todas as partículas de tempo e aspecto. Exemplo:

Nō	tērā	Rāhoroi	ka	tae	mai	rātou
PREP	DEM.SG	sábado	PAS	chegar	DIR	3PL
CIRC TEMP			PRED			SUX
'Falando do sábado pasado,foi cando eles chegaron aquí'

COMPLEMENTOS DE CAUSA

A Lingua MĀORI