O léxico patrimonial do māori comparte a súa orixe coas linguas polinesias como xa vimos na filiación xenética. Algunhas palabras de orixe māori chegaron ao galego, como kiwi, moa 'ave extinta neocelandesa' ou haka 'danza tradicional māori'.
Māori | Rarotongano | Hawai'iano | Samoano | Tongano | Galego |
hoa | 'oa | hoa | soa | hoa | amigo |
ingoa | ingoa | inoa | igoa | hingoa | nome |
kai | kai | 'ai | 'ai | kai | comida |
rima | rima | lima | lima | nima | cinco |
tangata | tangata | kanaka | tagata | tangata | home |
wahine | va'ine | wahine | fafine | fefine | muller |
wai | vai | wai | vai | vai | auga |
whare | 'are | hale | fale | fale | casa |
Pero a partir do contacto coa civilización europea a través da colonización británica o pobo māori empezou a coñecer multitude de cousas novas (plantas, animais, trebellos etc.), para nomealas utilizáronse empréstitos tomados do inglés e adaptados á fonética māori (tamén existen préstamos tomados doutras linguas coma mīere 'mel' do francés miel, ainda que convive co empréstito correspondente do inglés honi de honey).
Exemplo de léxico tomado do inglés.
FRUTAS | inglés | galego |
---|---|---|
rēmana | lemon | limón |
ārani | orange | laranxa |
āporo | apple | mazá |
panana | banana | banana |
pītiti | peach | pexego |
tōmato | tomato | tomate |
paramu | plum | ameixa |
ANIMAIS | inglés | galego |
---|---|---|
hipi | sheep | ovella |
hōiho | horse | cabalo |
kau | cow | vaca |
pūru | bull | boi |
koati | goat | cabra |
raiona | lion | león |
rāpeti | rabbit | coello |
Os neoloxismos do māori non só proveñen do inglés, tamén se forman palabras novas usando léxico propio a través da composición, derivación etc., un exemplo é rorohiko 'ordenador' (de roro ' cerebro' e hiko 'eléctrico'). Co obxectivo de non depender tanto dos préstamos léxicos a Māori Language Commision propuxo nomes para os días e os meses que substituísen os nomes adaptados do inglés. Os nomes propostos para os meses están basados nos dos calendarios lunares tribais. Os nomes de luns, martes, mércores, xoves e venres foron creados pola Māori Language Commision (por exemplo Rāhina 'luns' de rā 'día' e Hina 'Lúa'), os nomes de sábado é domingo xa tiñan nomes creados polo māori.
Os días da semana
oficiais | préstamos | galego |
Rāhina | Mane | luns |
---|---|---|
Rātū | Tūrei | martes |
Rāapa | Wenerei | mércores |
Rāpare | Tāite | xoves |
Rāmere | Paraire | venres |
Rāhoroi | Hāterei | sábado |
Rātapu | domingo |
Os meses
oficiais | préstamos | galego |
Kohitātea | Hānuere | xaneiro |
---|---|---|
Huitanguru | Pēpuere | febreiro |
Poutūterangi | Māehe | marzo |
Paengawhāwhā | Āperira | abril |
Haratua | Mei | maio |
Pipiri | Hune | xuño |
Hōngongoi | Hūrae | xullo |
Hereturikōkā | Ākuhata | agosto |
Mahuru | Hepetema | setembro |
Whiringa-ā-nuku | Oketopa | outubro |
Whiringa-ā-rangi | Noema | novembro |
Hakihea | Tīhema | decembro |