SISTEMA VOCÁLICO
Attach:kupewheke.jpeg Δ O māori ten en total 10 fonemas vocálicos, 5 vogais breves /a/, /e/, /i/, /o/, /u/ os fonemas /e/, /o/ e /u/ poden ter coma realización fonética [ɛ], [ɔ] e [ʉ] respectivamente; e as correspondentes longas /aː/, /eː/, /iː/, /oː/, /uː/. Polo tanto, a cantidade nesta lingua é pertinente dende o punto de vista fonolóxico:
ata 'mañá' : āta 'coidado'
mana 'prestixio' : māna 'para el/ela'
o 'de' : ō 'disposicións para un viaxe'
wahine 'muller' : wāhine 'mulleres'
| ANTERIOR | CENTRAL | POSTERIOR | |
| PECHADA | i ī [i] [iː] | u ū [u] [uː] | |
|---|---|---|---|
| MEDIA | e ē [e] [eː] | o ō [o] [oː] | |
| ABERTA | a ā [a] [aː] |
Ditongos
Os ditongos decrecentes do māori, en que a primeira vogal é o núcleo da sílaba e a segunda é unha semivogal, son:
[au] [aːu] [ao] [aːo] [ai] [aːi] [ae] [aːe] [ei] [eːi] [eo] [eu] [oi] [oe] [ou] [ui] [iu]
Os ditongos crecentes fómanse coa semivogal [w] seguidas das dez vogais do māori.
SISTEMA CONSONÁNTICO
A lingua māori ten un sistema consonántico simple, como caracteriza ás linguas polinesias, só ten dez consoantes, das que sete teñen a mesma representación gráfica ca o Alfabeto Fonético Internacional.
| BILABIAL | ALVEOLAR | VELAR | GLOTAL | |
| OCLUSIVA | p [p] | t [t] | k [k] | |
|---|---|---|---|---|
| FRICATIVA | wh3 [ɸ] / [f] | h5 [h] | ||
| NASAL | m [m] | n [n] | ng4 [ŋ] | |
| FLAP1 | r [ɾ] | |||
| APROXIMANTE2 | w [w] |
1. Ou vibrante simple, coma en galego 'coiro'.
2. Ou semivogal, coma en galego 'minguar'.
3. Este dígrafo ten varias pronuncias, o [f] pénsase que apareceu por influencia do inglés substituindo o son precolonial [ɸ], ademais, presenta diversas ponuncias dialectais [w], [ʔw],[h] e [ʔʍ].
4. Representa un único son, a nasal velar [ŋ] coma en galego 'ningunha'; daquela unha palabra coma tangata 'home, persoa' pronúnciase [ˈtaŋata].
5. Tamén ten a pronuncia dilactal [ʔ].
Nesta web pódense escoitar exemplos de pronuncia dos vinte fonemas da lingua māori.
ESTRUTURA SILÁBICA
A estrutura silábica tamén é moi simple, pois non permite as consoantes implosivas, deixando soamente catro posblidades: V,VV,CV e CVV que pode resumirse na fórmula [C]V[V]. Isto, sumado aos poucos fonemas consonánticos do māori, provoca que os préstamos doutras linguas requiran unha forte adaptación, por exemplo: ice cream > aihi kirīmi [ˈaihi kiˈɾiːmi].
SÍLABA TÓNICA
A sílaba tónica ten que estar entre as catro últimas da palabra seguindo estas sinxelas normas:
I. Se a palabra ten unha vogal longa, a súa sílaba é a tónica. Exemplos kaumāta, tutū [kauˈmaːta] [tuˈtuː].
II. Se hai un ditongo que non estea na sílaba final, a súa sílaba será tónica. Exemplos whakaeke [ɸaˈkaeke] pero marae [ˈmaɾae].
III.As demais palabras terán como sílaba tónica a primeira.
IV. O prefixo whaka- nunca pode ter a primeira sílaba tónica, e a segunda só cando ao unirse a outra palabra forma un ditongo ou unha vogal longa. Exemplos whakanui [ɸakaˈnui], whakaako [ɸaˈkaːko].
V. As palabras parcialmente reduplicadas teñen a sílaba tónica na raíz non na reduplicación. Exemplos papako [paˈpako].
VI. As palabras completamente reduplicadas teñen a sílaba tónica na primeira aparición da raíz e unha sílaba tónica secundaria na segunda. Exemplo tangitangi [ˈtaŋiˌtaŋi].
ORTOGRAFÍA
O alfabeto māori está basado no alfabeto latino adaptado a fonoloxía desta lingua, a adaptación levárona a cabo británicos coa colaboración dos nativos. O alfabeto consta de vinte letras das que dúas son dígrafos e cinco son vogais con macron:
| A Ā E Ē H I Ī K M N O Ō P R T U Ū W NG WH |
En xeral a lingua māori posúe un sistema de escritura moi fonético, con unha regras fixas que evitan equívocos. As vogais longas indícanse co macron excepto cando a vogal longa é unha contracción resultante dunha afixación ou composición. Exemplos kōrero 'falar' [ˈkoːɾeɾo] whakaaro 'pensar' [ɸaˈkaːɾo].