⚠ (:searchbox:)

Clausula

No crioulo falado en San Basilio de Palenque é posible recoñecer as función sintácticas de suxeito e obxecto das cláusulas transitivas (A-P), así como o suxeito das cláusulas intransitivas (S). A orde dos constituíntes das cláusulas e fixa, sempre SVO, é dicir, o suxeito antecede sempre o verbo e o obxecto sempre o segue.

O predicado na lingua de San Basilio de Palenque, que consta de dous elementos: unha partícula preverbal que sinala o tempo e o aspecto seguida dunha forma verbal invariable. Esta forma verbal invariable procede do infinitivo español coa consecuente perda do fonema vibrante final.

O suxeito

A función de suxeito é unha función obrigatoria tanto nas cláusulas transitivas como intransitivas. Así, na orde SVO o suxeito nominal é unha función preverbal, incluso nas oracións interrogativas:

¿bo	kelé	salí?
ti	querer	saír
s	pred
«¿ti queres saír?»

O suxeito no palenquero non leva caso nin concorda co verbo en persoa, pero si en número, aínda que nos casos no que o suxeito é nominal a marca de número soe tamén omitirse: María a ta ablá /*María ele a ta abla. No palenquero existen pronomes que desempeñan a función de suxeito, que no singular, posúen diferentes variantes.

A función de suxeito nas cláusulas intransitivas:

1.	Mujé	mi	si	a	nasé	a	katajena
	muller	miña	si	PERF	nacer	en	Cartaxena
	s			v		CO
	«A miña muller si naceu en Cartaxena»

2.	Numanu	mi	a ta	trabajá	ayá
	irmán	meu	PROG	traballar	alá
	s		V		CO
	«Mi hermano está trabajando allá»

3.	I	bae	ayá	agué	nu
	eu	ir	alá	hoxe	non
	S	V	CO	CO	neg
	«Eu non vou alá hoxe»

4.	Ma	hende	asé	kandá	asina
	Pl	xente	HAB	cantar	así
	S		V		co
	«Nosotros cantamos así»

Nas cláusulas transitivas o suxeito mantén as mesmas características que nas intransitivas: obligatoriedade, concordancia co plural e ausencia de marcas de caso.

5.	I	a	miná	un	ma	kusa	aí
	eu	PERF	ver	un	PL	cousa	alí
	S	V		O			CO
	«Eu vin unhas cousas alí»

O obxecto

Na cláusula transitiva precedente verificase que no palenquero a función sintáctica de obxecto ven determinada pola orde de constituíntes, onde o obxecto segue sempre o verbo, pero non concorda con éste nin en persoa nin en número, tampouco leva caso.

6.	Ayá	i	a	semblá	un	ma	palo	koko
	alá	eu	PERF	prantar	un	Pl	pao	coco
	co	S	V		O
	«Alá prantei uns paos de coco»

O obxecto tampouco leva caso, pero debe sinalarse que nos pronomes de primera persoa a forma do obxeto (mi) é diferente da do suxeito (yo/i), e na terceira persoa o forma de obxecto é lo (invariable). Non hai distinción entre obxecto directo e indirecto [cf. Patiño Roselli p. 214]:

7.	i	a	abla	lo	i	miní	buka	trabajo
	eu	PERF	dicir	el(OBX)	eu	vir	buscar	traballo
	"eu dixenlle: veño buscar traballo"

A maiores, os pronomes obxecto de primeira e segunda persoa poden levar un sufixo -ndo, de etimoloxía descoñecida:

8.	mina	kumo	ese	moná	ta	miná	bondo
	mira	como	ese	neno	PROG	mirar	ti-OBX
	"mira como te está mirando ese neno"

O Complemento oblicuo

O crioulo do palenque para expresar circunstancias utiliza adverbios que tamén desempeñan as función típicas das preposicións. Esto significa que na lingua do Palenque non se distinguen os adverbios das preposicións.

1.	Ese	muhé	tené	un	kusa	aí	oho
	ese	muller	ter	un	cousa	aí/en	ollo
	S		Pred	O		CO
	Esa muller ten unha cousa no ollo

Posesión e existencia

No palenquero para expresar a posesión das cousas ou as relacións familiares utilízase o verbo tené, derivado da forma do infinitivo español do verbo transitivo "tener" coa consecuente perda do fonema vibrante en posición final:

1.	Y	a	ten	sei	moná
	s	PROG	V	O
	Yo tengo seis hijos

2.	Ele	a	tené	ndo	muhé
	S	PROG	V	O
	Él tiene dos mujeres

Ese mesmo verbo atomámolo tamén en cláusulas que indican existencia:

2.	Akí	Palenge	suto	a	ten	baria	familia	riko
	aqui/en	Palenque	noso	PERF	ter/haber	varios	familia	rico
	No noso palenque hai varias familias ricas

Atribución

Para as estruturas atributivas utilízanse as cópulas ta (< esp. estar), é (<esp. e, port é), era (< esp. era), fue (< esp. fue), e sendá (<esp. sentar):

1.	Es'	e	sobrino	ele
	ese	é	sobriño	del\|
	S	Cop	ATRIB
	Ese é o seu sobriño

2.	Eso	sendá	ma	kusa	ané
	eso	son	PL	cousa	deles
	S	Pred	ATRIB
	Esas son as súas cousas