Coordinación
A coordinación en wolof exprésase a través de conxuncións. A coordinación nominal é distinta da coordinación entre oracións e emprega distintas marcas.
Para a coordinación nominal emprégase a conxunción ak:
Suso Vilas | ak | ay gan - am |
Suso Vilas | e | PL invitado POS3Sg |
"Suso Vilas e os seus invitados" |
Mentres que para coordinar cláusulas emprégase a conxunción te:
Samay | xarit | dañu | bëgg | xaalis | te | bëgg - uñu | liggéy |
POSPl 1Sg | amigo | AUX DA3Pl | querer | diñeiro | e | querer AUX-u3PL | traballar |
"(Os) nosos amigos queren diñeiro e non queren traballar" |
Hai outras conxuncións que expresan distintos matices; son as seguintes:
- wànte / waaye: adversativo ("pero")
- walla: disxuntivo ("ou")
- kon: consecutivo ("así que")
- ndaxte (ndax): causal ("porque")
Cláusulas completivas
SE unha cláusula é complemento dun verbo a conxunción subordinante completiva en wolof é ne, que se emprega fundamentalmente con verbos de opinión:
yaakaar | naa | ne | war | naa | liggéy | lool |
pensar | AUX NA1Sg | conx | deber | AUX NA1Sg | traballar | moito |
"Penso que debo traballar moito" |
Construcións condicionais
En wolof hai tres tempos condicionais: o condicional presente, o condicional pasado recente e o condicional remoto.
O condicional presente fórmase seguindo esta estrutura: Su ma / Bu ma + verbo rematado en consonante + ee
su ma / bu ma + verbo + ee | 1sg | "se eu / cando eu" |
soo/ boo + verbo + ee | 2sg | "se ti / cando ti" |
su / bu + verbo + ee | 3sg | "se el / cando el" |
su nu / bu nu + verbo + ee | 1pl | "se nós / cando nós" |
soo leen / boo leen + verbp + ee | 2pl | "se vos / cando vos" |
su ñu / bu ñu + verbo + ee | 3pl | "se eles / cando eles" |
O condicional ten dúas interpretación semánticas posibles: como temporal ("cando") e como hipótetico ("se").
En canto ós verbos rematados en vogal, prodúcese unha asimilación entre esta vogal e o sufixo condicional -ee:
VOGAL FINAL | ASIMILACIÓN |
- i/e | ee |
- a | aa |
- o/u | oo |
Un exemplo de condicional presente sería o seguinte:
bu ma | lekk - ee | yápp, | dinaa | suur |
COND | comer COND | carne | aux DI 1Sg | saciado |
"se como carne, estarei saciado" |
Dentro do condicional pasado, o wolof distingue entre un pasado recente e un pasado remoto. De manera similar ás vogais -a e -i dos clasificadores, as partículas bi ma marcan o pasado recente e ba ma o pasado remoto. A estrutura é: bi ma / ba ma + verbo + ee
bi ma | dem - ee | Senegal, | gis | naa | Falu |
COND REC | ir COND | Senegal | ver | AUX NA 1Sg | Falu |
"Cando eu fun a Senegal, vin a Falu (hai pouco tempo)" |
ba ma | dem - ee | Senegal, | gis | naa | Falu |
COND REM | ir COND | Senegal | ver | AUX NA 1Sg | Falu |
"Cando fun a Senegal, vin a Falu (hai tempo)" |