A estrutura da cláusula
Unha cláusula ou 'oración' é un tipo de construción sintáctica básica, existente en calquera lingua, na que hai necesariamente un predicado (típicamente un verbo) e elementos nominais que acompañan ao predicado como suxeito ou complementos. En wolof a orde máis habitual é Suxeito - Predicado - Complementos (SVO)
Predicado
En wolof, o predicado consta de tres elementos básicos: o verbo léxico (obrigatorio), o auxiliar (obrigatorio) e os clíticos (opcionais)
(1) | Maa | ko | naam |
AUX (A) 1ªsg | Pron. OBX 3ªsg | beber | |
"Eu béboo" |
Suxeito
O suxeito pode consistir no número e persoa do auxiliar (como no exemplo 1) ou nun nominal, como no exemplo 2:
(2) | Falu | lekk | na | ceeb | bi |
Falu | comer | AUX(NA).3Sg | arroz | ARTsg | |
"Falu come o arroz" |
Cando o suxeito aparece como un elemento nominal recoñeceselle pola orde das palabras (SVO) xa que aparece antes do verbo. A única excepción son as construcións co auxiliar LA. Neste caso o obxecto precede ao suxeito, e o verbo vai en último lugar.
Como o auxiliar contén información gramatical, o suxeito pode aparecer únicamente no auxiliar. O suxeito do auxiliar recoñécese pola variación de número e de persoa que estas partículas presentan (conxugacións).
Complementos
Os complementos poden ser nomes (como no exemplo 2) ou clíticos (como no exemplo 1).
O complemento adoita aparecer despois do verbo na cláusula, excepto cando vai co auxiliar LA. Neste caso, o complemento vai en 1ª posición, seguido do auxiliar, do suxeito nominal (se o hai) e, por último, do verbo:
(3) | Jangalekat | la | nit | kooku | seet-i |
profesor | AUX(LA)3sg | persoa | esa | ver-DIR | |
"Ao profesor foi a quen veu ver esa persoa" |
Outro tipo de complementos son os locativos, que poden aparecer con preposición (exemplo 4) ou sen ela (exemplo 5):
(4) | Daje | na-ñu | ak | benn | sàmm | ci | benn | bunt-u | dëkk, |
reunirse | AUX(LA)-3pl | con | un | pastor | en | unha | porta-REL | aldea | |
“Reúnense cun pastor á porta dunha aldea ...” |
(5) | M.- | Kon | Ndakaaru | nga | dëkk? | “E logo?, vives en Dakar?” |
E logo | Dakar | auxL.2sg | vivir? | |||
e logo | Dakar | (ti) | vivir? |
Atribución e posesión
Nas linguas europeas, se queremos dicir de algo que é unha marabilla, está verde, ou está alí, utilizamos os verbos copulativos como ser ou estar para unir o suxeito co predicado nominal, adxectival ou locativo.
En Wolof non existe o verbo "ser", non hai verbos copulativos. Utilízanse os auxiliares como apoio dos predicados nominais e locativos
(6) | S.- | Déedéet, | man | duma | turist, | jangakat | laa. | “Non, non son turista, son estudante” |
Non, | eu | AuxNEG.1sg | turista | estudante | AuxL.1sg | |||
Non, | eu | non son | turista, | estudante | (son) |
O verbo am "ter/haber" pode utilizarse para a predicación da posesión e da existencia:
(7) | M.- | Vilas! | jàmm | nga | am? | “Vilas, como estás?” (literal: "tes paz?" |
paz | auxL.2sg | ter? | ||||
paz | (ti) | ter? |
(8) | Am-ul | xaalis | "Non hai diñeiro"/"Non teño cartos" | ||
haber-NEG | diñeiro | ||||