Orde na cláusula
A orde habitual dos constituíntes en wolof, nas cláusulas non marcadas é:
Suxeito-Verbo-Obxecto (SVO)
Falu | lekk | na | ceeb | bi |
Falu | comer | AUX(NA).3Sg | arroz | ARTsg |
"Falu come o arroz" |
A única excepción para esta orde dase no caso de querer enfatizar o complemento. Neste caso a orde é:
Complemento + Auxiliar LA + Suxeito + Verbo (OSV)
Wolof | laa | jáng |
wolof | AUX(LA)1sg | estudiar |
"Wolof é o que estudiei" |
Jangalekat | la | nit | kooku | seet-i |
profesor | AUX(LA)3sg | persoa | esa | ver-DIR |
"Ao profesor foi a quen veu ver esa persoa" |
Orde no predicado
O predicado consta de tres elementos básicos: o verbo léxico, o auxiliar e os pronomes clíticos.
Os auxiliares (que expresan o aspecto, a persoa do suxeito e a focalización) e os clíticos adoitan estar antepostos ó verbo léxico:
maa | ko | naan |
AUX(A).1sg | OBX.3sg | beber |
"Eu béboo" |
Coas formas en NA, o auxilar e o clítico aparecen pospostos ó verbo léxico:
naan | naa | ko |
beber | AUX(NA)1sg | OBX.3sg |
"Béboo" |
Como clíticos, poden aparecer tanto o obxecto como os pronomes locativos; os dous aparecen pospostos ós auxiliares.
O marcador imperfectivo aparece xunto ó obxecto ou ó pronome locativo.
Orde na frase nominal
A frase nominal está formada polo sustantivo principal (Núcleo) e os seus complementos (Modificadores), ademáis de determinadores (DET). Todos os modificadores seguen ao núcleo (orde NUC + MOD):
xarit-i | Ibrahima |
amigo-REL.PL | Ibrahima |
="os amigos de Ibrahima" |
En cambio, a orde dos determinantes depende do tipo de determinador.
Artigos definidos e demostrativos seguen ao nome (Orde N + DET)
- N + marcador definido
Os demostrativos poden preceder ou seguir ao nome
- N + demostrativo
- demostrativo + N
xarit | bii |
N sust | DEM |
amigo | este |
Outros determinantes sitúanse ao comezo da frase nominal (Orde DET + NUC)
- marcador indefinido + N
- interrogativo + N
- posesivo + N
- numeral + N
sama | xarit |
POS.1sg | N sust |
meu | amigo |