Aínda que o wolof adoita ser clasificado como unha lingua aglutinante, o certo é que, nalgúns aspectos, se aproxima máis a unha lingua illante.
O wolof non ten flexión nominal: o nome é invariable. A categoría gramatical de número exprésase a través do determinante (artigo ou demostrativo):
Xale bi → o neno | Kër gi → a casa |
Xale yi → os nenos | Kër yi → as casas |
A maior parte dos nomes están constituidos por un único morfema:
- Kër ("casa") - xale ("neno") - baay ("pai")
Só certos nomes deverbais (procedentes dun verbo) incumpren isto. Este tipo de substantivos fórmanse a través de distintos procesos morfolóxicos como:
Sustitucións consonánticas | Sácc (“roubar”) → cácc (“roubo”) |
Sufixación | Ñaaw (“ser feo”) → ñaawaay (“fealdad”) |
Reduplicación | Jafe (“ser difícil”) → jafe- jafe (“dificultade”) |
O tempo e o aspecto nos verbos exprésase tamén, polo xeral, a través de partículas independentes: os auxiliares. Por exemplo:
Dem naa | Eu marchei |
Dem nga | Ti marchastes |
Dem na | El marchou |
Só en certas ocasións recurre á afixación:
Dem-uma | Non marchei |
Dem-leen | Marchade |
Dem-al | marcha |
Como vemos, o wolof tende, polo xeral, na expresión de categorías gramaticais de nomes e verbos, a técnicas analíticas. No caso de recurrir ás técnicas sintéticas, predominan os sufixos. Exemplo:
Déedéet, | du | suma | Jabar, | suma | rakk | la; | Sófi | la | tudd |
non | AUX(DU).3sg | POS.1sg | esposa | POS.1sg | Irmá pequena | AUX(LA).3sg | Sófi | AUX(LA).3sg | chamarse |
"Non, non é miña esposa, é miña irmá pequena; chámase Sofi" |