⚠ (:searchbox label=Ir value=Buscar focus=true:)

Ergatividade

O kiché expresa as relacións gramaticais básicas mediante prefixos persoais, seguindo un sistema ergativo-absolutivo: unha serie de prefixos -a serie B (ou absolutiva)- serve para indicar o número e persoa do S intransitivo e do P[paciente] dos verbos transitivos, e outra serie de prefixos -a serie A (ou ergativa)- serve para indicar o número e persoa do A [axente] dos transitivos.

Cláusula intransitiva: absolutivo (S)

Nas cláusulas intransitivas, é dicir, nas construccións VS o verbo concorda en número e persoa co S, utilizando a serie B de prefixos persoais, absolutivo.

1)

Cláusula transitiva: absolutivo (P) e ergativo (A)

Os verbos das construccións transitivas conteñen morfemas que concordan co P e co A nesta orde. De forma que tralo morfema de tempo/aspecto colócase un morfema da serie B, absolutivo, concordando con P, e seguido deste un morfema da serie A concordando con A [axente], polo tanto, ergativo.

2)

3)

Cláusulas triactanciais

No caso dos verbos triactanciais, do tipo dar (alguén [A] dálle algo [O] a alguén [R]), o k'iche' conta con dúas posibilidades de expresión:
a) o O e o A coa concordancia ergativa-absolutiva que xa vimos e un R expresado por un oblicuo.

4)

b) Outra posibilidade na que non hai partículas relacionais, o R exprésase sintácticamente como modificador do O nunha frase nominal. Este O aparece marcado cun morfema persoal posesivo da serie A

5)

Predicación non verbal

As cláusulas que expresan estado, equivalencia, existencia ou lugar constrúense mediante un predicativo estativo. O elemento principal pode ser un substantivo, un adxectivo, un posicional ou un numeral. As cláusulas de predicado non verbal son semellantes ás cláusulas intransitivas, xa que marcan un único argumento, o suxeito, e fano cun morfema da serie B. Pero teñen unha diferenza respecto das intransitivas: ese morfema da serie B que concorda en número e persoa co suxeito da construcción non vai ligado ó predicado estativo, senón que forma unha palabra independiente na representación gráfica. O estativo pode levar elementos facultativos como adverbios ou modificadores.

6)

7)

8)

9)

Aínda que pola tradución poda parecer que o exemplo 9 é unha expresión de posesión, en realidade temos que considerar que é máis ben unha expresión de existencia, pois o elemento que concorda co morfema da serie B é kib'i' (nome) e non numi'al (miñas fillas), polo tanto éste é o S. Vese claramente na tradución literal.