Sistema Vocálico
A lingua k'iche' consta de dez vogais das que cinco son vogais breves e as outras cinco as súas correspondentes variantes longas.
| Anterior | Central | Posterior | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Breve | Longa | Breve | Longa | Breve | Longa | ||
| Alta | i | i: | u | u: | |||
| Media | e | e: | o | o: | |||
| Baixa | a | a: | |||||
| Non redondeada | Redondeada | ||||||
Na representación gráfica, as vogais longas distínguense das breves na posición final de palabra porque estas últimas márcanse con diérese: ä [a]/ a [a:].
Por norma xeral, as vogais nunca están no inicio de palabra, xa que sempre antecede un peche glotal, e rara vez están ó final. No caso das vogais breves, en moitas variantes van seguidas de unha /h/ cando se atopan ó final de palabra, resultando que non son fonema final. Esta h non se representa na escritura práctica porque non está definido como fonema ou alófono, pois non aparece en tódalas variantes.(exemplos?)Tamén hai casos de consoantes contiguas en préstamos e algunhas palabras maias. Estes casos poden ser produto de variacións dialectais.
As vogais longas teñen unha regla de uso que consiste en que soamente poden aparecer en palabras monosílabas, o final de palabras de máis dunha sílaba e non pode haber palabras con máis de dúas vogais longas nunha palabra polisílaba.
Sistema consonántico
o sistema consonántico consta de 22 consonantes. Tódolos fonemas consonánticos son xordos agás os fonemas nasais e os líquidos. (Na táboa represéntanse á esquerda os fonemas co sistema do Alfabeto Fonético Internacional e a dereita os correspondentes grafemas).
| Labial | Alveolar | Alveo-Palatal | Palatal | Velar | Uvular | Glotal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oclusivas | Simples | p | t | k | q | ʔ <'> | ||
| Glotalizadas | bˀ <b'> | tˀ <t'> | kˀ <k'> | qˀ <q'> | ||||
| Africadas | Simples | ts <tz> | tʃ <ch> | |||||
| Glotalizadas | tsˀ <tz'> | tʃˀ <ch'> | ||||||
| Fricativas | Simples | ʃ <x> | s | x <j> | ||||
| Nasais | Simples | m | n | |||||
| Líquidas | Lateral | l | ||||||
| Vibrante | r | |||||||
| Semivogais | Simples | w <w> | j <y> | |||||
A este inventario de consoantes propias do idioma engádense dous fonemas prestados, os oclusivos sonoros /b/ e /d/, como consecuencia da incorporación de léxico do español:
| bas | vaso |
| doktor | doctor |
| Dyos | Deus |
Aspectos Suprasegmentais
O k'iche' caracterízade por ter acento fixo na sílaba final de palabra, polo tanto, ten acento agudo e non é necesario representalo gráficamente porque a súa ubicación é predecible.
Os préstamos que se incorporan na lingua adoptan o mesmo patrón de acentuación e tampouco se marcan gráficamente. Estes préstamos adáptanse ós sonidos propios do idioma.
Na lingua existen dúas clases de sílabas: aberta CV e pechada CVC. Xeralmente, non aparecen dúas consonantes seguidas na mesma sílaba, aínda que atopamos consoantes seguidas en posición inicial nos marcadores de tempo, aspecto completivo e modo imperativo porque non adoitan permitir que se introduza unha vogal para separalos da consoante inicial de palabra
Tamén hay consoantes contiguas no inicio de sílaba en préstamos e palabras maias, que poden ser produto de variacións dialectais.
En posición final, podemos atopar tamén algúns exemplos de dúas consoantes seguidas nas palabras monosilábicas e na sílaba final de palabras polisilábicas onde haxa presencia de peche glotal.